Έχουν πέσει πολλές αναρτήσεις με γενικο-φιλοσοφικές ιδέες τελευταία σε αυτό το blog. Ίσως έτυχε, ή ίσως έχοντας φτάσει πια τα 30, υπάρχει συσσώρευση ιδεών από τα προηγούμενα χρόνια εμπειρίας (που δεν μπορούσα να έχω πχ. στα 20).
Από τη άλλη πάντα μου αρέσει να ανακαλύπτω το "γιατί" πίσω από τα πράγματα - για αυτό και μου αρέσει άλλωστε η φυσική, διότι εξηγεί τον κόσμο γύρω μας. Το "γιατί" που αναζητώ σήμερα είναι ποιοί παράγοντες καθορίζουν την επιτυχία και ευημερία ενός κράτους. Και η φράση που παραθέτω στην αρχή, από το Nature via Nurture του Matt Ridley που διαβάζω αυτόν τον καιρό, συμπυκνώνει όμορφα 2 ωραίες ιδέες.
Σχεδόν σε όλα τα υπόλοιπα είδη ζώων, δεν υπάρχει διαφορετικότητα και εξειδίκευση. Κάθε ζώο μεγαλώνει με τρόπο ώστε να μπορεί να επιβιώσει αυτόνομα και μόνο του στον κόσμο, χωρίς βοήθεια από τα άλλα μέλη της κοινωνίας.
Έτσι ήταν και για μεγάλο χρονικό διάστημα οι πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες των νομάδων, όπου γύριζαν από σημείο σε σημείο, σε μικρούς σχετικά αριθμούς 30-40 ατόμων, αναζητώντας τροφή και στέγη. Αυτό γινόταν για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Μέχρι που στη Μεσοποταμία το 13000πΧ έγινε το "μπαμ". Η εξαιρετικά εύφορη γη και ο ήλιος παρήγαγαν (μέσω της γεωργίας) φαγητό που για πρώτη φορά στην ιστορία περιείχε περισσότερες θερμίδες από όσες απαιτούνταν για την καλλιέργειά του. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην χρειάζεται όλα τα μέλη της κοινωνίας να ασχολούνται με το φαγητό.
Η τροφή για την επιβίωση μπορούσε πια να αποθηκεύεται, και άρα κάποια μέλη μπορούσαν να ασχοληθούν με άλλα πράγματα - να εξειδικευθούν. Να ασχοληθούν με τη μόρφωση, τις επιστήμες, τη διοίκηση. Επίσης, μπορούσαν να συντηρηθούν πια μεγαλύτεροι πληθυσμοί, και άρα να δημιουργηθούν οι πρώτες πόλεις. Τότε ήταν που ξεκίνησε ουσιαστικά η πραγματική ανάπτυξη ανθρώπινου πολιτισμού - όταν καταφέραμε να "ξεκολλήσουμε" από τις καθαρά βιολογικές ασχολίες επιβίωσης και να ασχοληθούμε με "ανώτερες" ιδέες.
Στην πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού ανά τους αιώνες, τα βήματα μπροστά γινόταν (και γίνονται) πάντα από τους ανθρώπους που εξειδικεύονται, που δοκιμάζουν κάτι νέο, διαφορετικό από ότι όλοι οι άλλοι. Όχι ότι οι υπόλοιποι δεν χρειάζονται, απλώς πρέπει ο καθένας να προσφέρει όπως μπορεί στην κοινωνία, αναλόγως των ικανοτήτων του.
Δεν είναι τυχαίο πώς πολλοί επιστήμονες και καλλιτέχνες της αναγέννησης και του διαφωτισμού ήταν πλούσιοι. Αυτό τους άφηνε αρκετό χρόνο να ασχοληθούν με διαφορετικά πράγματα, έχοντας λύσει τα "καθημερινά" προβλήματα επιβίωσης. O πατέρας του Νεύτωνα ήταν πλούσιος γεωργός, ο παππούς του Κοπέρνικου ήταν ευκατάστατος έμπορος, η οικογένεια του Μιχαήλ Άγγελου ήταν τραπεζίτες, ο πατέρας του Μότσαρτ ήταν ήδη στη Βασιλική Αυλή του Σάλτζμπουργκ. ΄
Άρα, οι χώρες που αναδείχθηκαν εκείνες τις εποχές ήταν αυτές που είχαν και τον περισσότερο πλούτο, διότι οι πολίτες μπορούσαν να ασχοληθούν με τα πράγματα στο οποία ο καθένας ήταν καλός. Το οποίο είναι φυσικά κύκλος, μια και επιτυχημένοι πολίτες προσφέρουν πίσω στη χώρα τους, αυξάνοντας την ευημερία και την ποιότητα ζωής.
Σήμερα δεν πια είναι απαραίτητο να είναι κάποιος ιδιαίτερα πλούσιος για να ειδικευθεί. Η εκπαίδευση έχει αναλάβει στις μέρες μας αυτό τον σκοπό, και είναι σχετικά φτηνή προς όλους στα μοντέρνα κράτη. Κάθε άτομο, αναλόγως με τις ικανότητές του, να μπορέσει να τις αναπτύξει, και να προσφέρει στην κοινωνία.
Ταυτόχρονα, το δεύτερο σκέλος του μυστικού είναι η ανταλλαγή ιδεών. Πρέπει τα αποτελέσματα που παράγει ο καθένας στο πόστο του, να μπορούν να μεταφερθούν και να τα μάθουν και άλλοι. Η συνεργασία αυτού του είδους προωθεί με τεράστια βήματα την πρόοδο, μια και μπορεί να έχει κάποιος "έτοιμες" τις λύσεις για το πρόβλημά του, χωρίς να καταναλώσει άσκοπο χρόνο να τα ανακαλύπτει όλα από την αρχή.
Επομένως πιστεύω πως η επιτυχία και ευημερία μιας χώρας σήμερα, εξαρτάται από το πόσο σωστά εξειδικεύονται οι πολίτες της - να μπαίνουν δηλαδή οι σωστοί άνθρωποι στις σωστές θέσεις, αναλόγως τα χαρίσματά τους.
Εδώ είναι μια τεράστια διαφορά που έχω παρατηρήσει μεταξύ Ελλάδας και Αμερικής. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στην Αμερική η πλειοψηφία του κόσμου εξειδικεύεται σωστά. Είδα κόσμο να λατρεύει αυτό που κάνει, και να έχει πολλά και διαφορετικά ενδιαφέροντα. Όχι μόνο σε θέματα εργασίας, αλλά και στα χόμπι του και τις διάφορες δραστηριότητες. Είναι μια κοινωνία που είναι θεμελιωμένη πάνω στη διαφορετικότητα και τη δυνατότητα επιλογής (τόσο στην εργασία, όσο και σε τομείς όπως η κατανάλωση).
Η Ελλάδα πάσχει πάρα πολύ σε αυτόν τον τομέα (της σωστής εξειδίκευσης), και είναι ένας από τους λόγους που βρισκόμαστε πίσω σε σχέση με άλλες χώρες. Υπάρχουν δύο λόγοι γιατί συμβαίνει αυτό.
Πρώτον, ο σχολικός προσανατολισμός είναι ανύπαρκτος. Τα παιδιά σπάνια επιλέγουν επάγγελμα με βάση τις δεξιότητές τους (που τις περισσότερες φορές δεν τις γνωρίζουν καν). Οι νέοι διαλέγουν σχολή με βάση τη βαθμολογία του κάθε τμήματος, όχι τόσο με βάση το τι τους αρέσει. Ουσιαστικά σε αναγκάζει το σύστημα από τα 16 σου να επιλέξεις τι θες να κάνεις στην υπόλοιπη ζωή σου, μια και τα πανεπιστήμια μετά δεν είναι σχεδιασμένα να επιτρέπουν να αλλάζεις εύκολα αντικείμενο όπως στο εξωτερικό. Αυτό για μένα είναι εγκληματικό.
Δεύτερον, οι επιλογές στην ελληνική αγορά εργασίας δεν γίνονται με αξιοκρατικό τρόπο. Τη θέση δε θα την πάρει απαραίτητα ο καλύτερος σε αυτό το αντικείμενο, αλλά ο γνωστός ή όποιος έχει καλύτερο μέσο. Επομένως καταλήγουν άτομα σε άσχετες θέσεις και όχι σε αυτές που θα απέδιδαν τα μέγιστα.
Ο συνδυασμός αυτός "σκοτώνει". Όχι μόνο δεν επιλέγουν επαγγελματικά οι πολίτες τις θέσεις για τις οποίες έχουν χαρίσματα, αλλά η αναξιοκρατία επιπλέον τους διώχνει ακόμα παραπέρα. Βλέπω άπειρο κόσμο εδώ στην Ελλάδα να χαραμίζεται σε αντιπαραγωγικές, μίζερες δουλειές που δεν τους αρέσουν. Και αυτό είναι τεράστιο πρόβλημα - πώς να αυξηθεί η παραγωγικότητα όταν ο άλλος δεν έχει όρεξη να κάνει τη δουλειά του?
Υπάρχουν και λαμπρές εξαιρέσεις. Κάποιοι τυχαίνει να είναι καλοί σε ένα αντικείμενο, και να βρίσκονται σε καλό περιβάλλον ώστε να μπορέσουν να το αναπτύξουν. Τέτοια άτομα χρειαζόμαστε.
